Ετικέτες
Πέρασαν 20 χρόνια αφότου ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά περιοδικά το British Medical Journal γνωστό ως The BMJ απέρριψε επίσημα τον όρο «ατυχήματα» και κάλεσε όσους υποβάλουν άρθρα γα δημοσίευση να μη το χρησιμοποιούν σημειώνοντας πως «ένα ατύχημα γίνεται, συνήθως, κατανοητό ότι είναι απρόβλεπτο –ως τυχαίο συμβάν ή ως Θεόσταλτο- και ως εκ τούτου ως αναπόφευκτο. Εντούτοις, οι πιο πολλές κακώσεις και τα συνεπακόλουθά τους είναι προβλέψιμα και προλήψιμα».
Αναδημοσιεύουμε το σχετικό άρθρο των εκδοτών του περιοδικού μιας και στη χώρα μας, είκοσι χρόνια μετά δυστυχώς παραμένει επίκαιρο μια και η χρήση του όρου «ατύχημα» είναι κυρίαρχη στον ιατρικό χώρο αλλά και στα ΜΜΕ και φυσικά στους κυβερνώντες. Η εγκατάλειψη του θάταν μια καλή ένδειξη πως στον τομέα της αντιμετώπισης κάτι θα αρχίσει να αλλάζει.
EDITORIAL BMJ 2001; 322:1320 (Published 2 June 2001)
Το BMJ απορρίπτει τον όρο ‘ατυχήματα’
- Ronald M Davis, North American editor
- Barry Pless, editor, Injury Prevention
Τα ατυχήματα δεν είναι απρόβλεπτα
Για πολλά χρόνια, οι επίσημοι φορείς ασφάλειας και δημόσιας υγείας έχουν αποθαρρύνει τη χρήση του όρου ‘ατύχημα’, όταν αυτός αναφέρεται σε κακώσεις ή σε γεγονότα που προκαλούν κακώσεις. Ένα ατύχημα γίνεται, συνήθως, κατανοητό ότι είναι απρόβλεπτο –ως τυχαίο συμβάν ή ως Θεόσταλτο- και ως εκ τούτου ως αναπόφευκτο. Εντούτοις, οι πιο πολλές κακώσεις και τα συνεπακόλουθά τους είναι προβλέψιμα και προλήψιμα (1-3). Αυτός είναι και ο λόγος που το BMJ έχει αποφασίσει να καταδικάσει την ακατάλληλη χρήση της λέξης ατύχημα.
Σε ένα άρθρο της σύνταξης του BMJ, το 1993, ο Evans εξήγησε γιατί η ‘τροχαία σύγκρουση’ είναι μία κατάλληλη έκφραση, ενώ το ‘τροχαίο ατύχημα’ δεν είναι: ‘Η λέξη σύγκρουση είναι ενδεικτική, με έναν απλό και πρακτικό τρόπο, αυτού που παρατηρείται, ενώ η λέξη ατύχημα φαίνεται ότι προτείνει επιπρόσθετα μία γενική εξήγηση του γιατί συνέβη, χωρίς καμία ένδειξη να υποστηρίζει μία τέτοια εξήγηση (4). Ο Evans, επίσης, επιχειρηματολόγησε ότι το ‘ατύχημα’ είναι ακατάλληλος όρος όταν αναφέρεται σε ιατρικά σφάλματα (όπως ιατρικά ατυχήματα), και ότι ‘η χρήση του στο ιατρικό πεδίο συνεχίζει να αποπροσανατολίζει’ (4).
Οκτώ χρόνια αργότερα, το ‘ατύχημα’ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται λανθασμένα στους ιατρικούς κύκλους –και στις σελίδες του BMJ. Μία ηλεκτρονική έρευνα για το ‘ατύχημα’, στο BMJ, για την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1996 έως τον Δεκέμβριο του 2000 έδειξε ότι η λέξη αυτή είχε χρησιμοποιηθεί στον τίτλο ή την περίληψη, σε 101 άρθρα και οπουδήποτε σε κείμενα, σε 1559 άρθρα. Μερικές χρήσεις της λέξης ίσως είναι κατάλληλες ή αναπόφευκτες –όπως για παράδειγμα όταν αναφέρονται σε τμήματα ατυχημάτων και επειγόντων (όπου θα έπρεπε να μετονομαστούν). Από την άλλη, πολλές από αυτές τις χρήσεις παραβαίνουν την ορολογία που συστήνεται από τους επίσημους φορείς ασφάλειας, δημόσιας υγείας και τον Evans στο άρθρο του της σύνταξης στο BMJ. Τα ακόλουθα είναι παραδείγματα από τους τίτλους των άρθρων που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία λίγα χρόνια: τροχαία ατυχήματα (5), ατυχήματα σε παιδότοπους (6), οικιακά ατυχήματα (7), αεροπορικά ατυχήματα (8), ατυχήματα από υπερδοσολογία φαρμάκων (9), ατυχήματα από δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα (10), ιατρικά ατυχήματα (11).
Ως ένα από τα κύρια επικοινωνιακά μέσα στην ιατρική, το BMJ είναι ανάγκη να εγκαταστήσει ή να ακολουθήσει κάποια πρότυπα στην γλώσσα. Συνεπώς, απορρίπτουμε την ακατάλληλη χρήση του όρου ‘ατύχημα’ στις σελίδες μας. Το BMJ ίσως είναι το πρώτο μείζων ιατρικό περιοδικό που κάνει κάτι τέτοιο, αλλά ελπίζουμε ότι δεν θα είναι και το τελευταίο. Η εκδοτική ομάδα του BMJ θα υποστηρίξει όλα τα περιοδικά της να κάνουν το ίδιο. Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι που το περιοδικό Ατύχημα και Επείγουσα Ιατρική, το οποίο είναι συνιδιοκτησία του BMJ και της Εταιρείας για το Ατύχημα και την Επείγουσα Ιατρική άλλαξε πρόσφατα την ονομασία του σε Περιοδικό Επείγουσας Ιατρικής. Πιθανώς, η υπόλοιπη από την εδραιωμένη επείγουσα ιατρική στο Ηνωμένο Βασίλειο θα απαλλαγεί από τα ‘ατυχήματα’, όπως έχουν κάνει οι συνεργάτες στις ΗΠΑ, τον Καναδά και σε πολλές άλλες χώρες (12).
Η εφαρμογή της απαγόρευσης αυτής δεν θα είναι δρακόντεια, ενώ θα είναι στη διακριτικότητα των εκδοτών να αποφασίσουν εάν η χρήση του όρου είναι ακατάλληλη ή αποπροσανατολιστική. Η λέξη Άτύχημα’ χρησιμοποιείται στην Ένατη Αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων (ICD-9), και γι’ αυτό θα επιτρέψουμε τη χρήση της, όταν γίνεται αναφορά στην ειδική ορολογία του ICD-9. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζουμε ότι κάποια γεγονότα που προκαλούν κάκωση μπορεί να φαίνεται ότι αποδίδονται σε κακή τύχη ή είναι Θεόσταλτα, και γι’ αυτό και μη προλήψιμα. Τέτοια γεγονότα είναι οι σεισμοί, η κεραυνοπληξίες, οι χιονοστιβάδες, οι τρικυμίες και άλλες φυσικές καταστροφές. Ακόμη και σε αυτές τις καταστάσεις, εντούτοις, υπάρχει κάποια διαφωνία. Στον βαθμό που τα γεγονότα αυτά είναι προβλέψιμα, πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα, αποφεύγοντας τα επικίνδυνα μέρη σε περιόδους κινδύνου. Με τη μοντέρνα τεχνολογία, είναι συχνά δυνατό να προβλέπεται το πότε και το που θα συμβούν τα γεγονότα αυτά.
Όπως παρατήρησε ο Evans, κάποιοι μπορεί να το δουν σαν τίποτε περισσότερο από μία ‘σχολαστική υπεκφυγή’ (4). Ο Girasek ανησυχεί ότι ισχυρισμοί όπως ‘οι κακώσεις δεν είναι ατυχήματα’ μπορεί, πράγματι, να κάνουν κακό, προκαλώντας μομφή στο θύμα και ελαττώνοντας την υποστήριξη που προσφέρεται σε ‘επιζήσαντες από ατύχημα’ (13). Παρόλα αυτά, εμείς πιστεύουμε ότι η σωστή και συνεπής ορολογία θα βοηθήσει τη βελτίωση της κατανόησης ότι οι κακώσεις κάθε είδους –στα σπίτια, στα σχολεία, στους χώρους εργασίας, στα τροχοφόρα, στους ιατρικούς χώρους- είναι συνήθως προλήψιμες. Αυτή η γνώση, μαζί με την εφαρμογή στρατηγικών πρόληψης, θα βοηθήσει στην ελάττωση της επίπτωσης και της σοβαρότητας των κακώσεων. Ποιες λέξεις θα μας εξυπηρετήσουν στο πεδίο των ατυχημάτων; Οι γλωσσολογικές υπερβάσεις του BMJ, που προτάθηκαν παραπάνω, μπορούν να αντικατασταθούν από εκφράσεις όπως τροχαίες βίαιες συγκρούσεις ή τρακαρίσματα, κακώσεις στο σχολείο, κακώσεις στο σπίτι, αεροπορικές βίαιες συγκρούσεις, απρόθετη υπερδοσολογία φαρμάκων και δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα, και ιατρικά σφάλματα. Περαιτέρω οδηγίες για το πώς να μιλά κανείς ξεκάθαρα για τις κακώσεις έρχονται από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης των Νοσημάτων (CDC), τα οποία έχουν αναπτύξει ένα πλαίσιο κατηγοριοποίησης των περιστάσεων στις οποίες συμβαίνει μία κάκωση ή μία δηλητηρίαση, βασισμένο σε δύο διαστάσεις. Η μία διάσταση είναι η πρόθεση κάκωσης ή ο τρόπος θανάτου: απρόθετη, εκουσίως αυτοεπιφερόμενη (αυτοκτονία, εάν είναι θανατηφόρα), εξαναγκασμός από άλλον (βιαιοπραγία ή ανθρωποκτονία) ή εμπρόθετη ακαθόριστη. Η άλλη διάσταση –ο μηχανισμός κάκωσης ή η αιτία θανάτου- χαρακτηρίζει τον εξωτερικό παράγοντα ή την ιδιαίτερη δραστηριότητα, η οποία προκάλεσε την κάκωση (π.χ., τροχοφόρο, πτώση, φωτιά/έγκαυμα, πυροβόλο όπλο, δηλητηρίαση, ασφυξία). Το πλαίσιο παρουσιάστηκε ως μήτρα και απεικονίστηκε ως μηχανισμός, με βάση την πρόθεση κάκωσης –π.χ., σχετιζόμενη με δηλητηρίαση(μηχανισμός) αυτοκτονία (πρόθεση) (14,15). Αν και το πλαίσιο και η μήτρα αναπτύχθηκαν πρωτογενώς για να προτυποποιήσουν την ομαδοποίηση των κωδικών Ε του ICD-9 (κωδικοί εξωτερικών αιτίων κακώσεων) για τη χαρτογράφηση των δεδομένων των κακώσεων, μπορούν να βοηθήσουν ως οδηγός για τη χρήση της ορολογίας στις δημοσιεύσεις στο BMJ και αλλού.
Αγωνιζόμαστε να βρούμε έναν γενικό όρο που να καλύπτει το φάσμα των περιστάσεων στις οποίες μπορεί οι άνθρωποι να υποστούν κακώσεις, να σκοτωθούν ή να σταθούν ‘τυχεροί’ και να γλυτώσουν. Για παράδειγμα, τι χρησιμοποιούμε στην περίπτωση των ‘επιζώντων ατυχήματος’; Οι όροι αναποδιά, κακοτυχία, συμφορά, γεγονός και επεισόδιο έχουν τις δικές τους ανεπάρκειες και η αγγλική γλώσσα μπορεί απλά να μας προδώσει. Ίσως, θα έπρεπε να εφεύρουμε μία λέξη που να αναφέρεται συλλογικά στα συμβάντα τα οποία μπορούν να προκαλέσουν κακώσεις. Προσκαλούμε τους αναγνώστες για προτάσεις.
Δεν θα είναι εύκολο να εξαλείψουμε έναν κοινό όρο από το λεξικό μας. Η λέξη ‘Ατύχημα’ είναι εδραιωμένη στην καθομιλούμενη και στην ιατρική γλώσσα, και χωρίς αμφιβολία θα συνεχίζει να εμφανίζεται στα άρθρα που θα υποβάλλονται στο BMJ. Ζητάμε από τους συντάκτες μας να επαγρυπνούν για τον εντοπισμό και την μη αποδοχή της ακατάλληλης χρήσης του όρου ατύχημα και εμπιστευόμαστε τους αναγνώστες μας στο να μας κρατάνε ενήμερους όταν αυτό θα μας έχει διαφύγει.
Αναφορές:
1.↵ Doege TC. An injury is no accident. N Engl J Med 1978; 298: 509–510. MedlineWeb of Science
- Loimer H, Driur M, Guarnieri M. Accidents and acts of God: a history of the terms. Am J Public Health 1996; 86: 101–107. MedlineWeb of Science
3.↵ Doege TC . Eschewing accidents. JAMA 1999; 282: 427. FREE Full Text
4.↵ Evans L. Medical accidents: no such thing? BMJ 1993; 307:1438–1439.
5.↵ Stallard P, Velleman R, Baldwin S. Prospective study of post-traumatic stress disorder in children involved in road traffic accidents. BMJ1998; 317: 1619–1623. FREE Full Text
6.↵ This week in the BMJ: Surveillance of playground accidents can lead to their reduction. BMJ 1999;318 (12 June).http://bmj.com/content/vol318/issue7198/twib.shtml
7.↵ Waldon G. Accidents at home are no more likely in deprived areas.BMJ 2000; 320: 1276. FREE Full Text .
8.↵ Cullen SA, Drysdale HC, Mayes RW. Role of medical factors in 1000 fatal aviation accidents: case note study. BMJ 1997; 314:1592. FREE Full Text.
9.↵ Satchithananda DK, Stone DL, Chauhan A, Richie AJ.Unrecognised accidental overdose with diltiazem. BMJ 2000; 321:160–161. FREE Full Text.
10.↵ Pullinger R. . Lesson of the week: Something in the air: survival after dramatic, unsuspected case of accidental carbon monoxide poisoning. BMJ1996; 312: 897–898. FREE Full Text.
11.↵ Dyer C. No fault compensation for medical accidents under consideration. BMJ 1997; 315: 1111– 1116. FREE Full Text.
12.↵ Reid C, Chan L. Emergency medicine terminology in the United Kingdom—time to follow the trend? Emerg Med J 2001; 18: 79–80. FREE Full Text.
13.↵ Girasek DC . How members of the public interpret the word accident. Injury Prevention 1999; 5: 19– 25. FREE Full Text.
14.↵ US Centers for Disease Control and Prevention . Recommended framework for presenting injury mortality data. MMWR 1997; 46(No RR-14):1–30. ftp://ftp.cdc.gov/pub/Publications/mmwr/rr/rr4614.pdf Medline .
15.↵ US Centers for Disease Control and Prevention . Revised framework of external cause of injury (E code) groupings for presenting injury mortality and morbidity data. On: www.cdc.gov/ncipc/whatsnew/matrix1.htm and on www.cdc.gov/ncipc/whatsnew/matrix2.htm (accessed 17 January 2001
Μετάφραση Αντώνης Κούτης