«Ράλλυ Ακρόπολις» και «εγκλήματα πολέμου»

Ετικέτες

Το Ράλλυ Ακρόπολις πραγματοποιήθηκε στη χώρα μας από τις 8-11 Σεπτεμβρίου.

Με την ευκαιρία αυτή από το βιβλίο του Γιάννη Ράγκου «Ξεχασμένα πρωτοσέλιδα – Ρεπορτάζ από τη νεοελληνική μικροϊστορία», εκδόσεις Polaris, Αθήνα 2016 δημοσιεύουμε μερικά αποσπάσματα από το κεφάλαιο «Ο Γκούντερ Κόλβες, το «Ράλλι Ακρόπολις» και τα εγκλήματα πολέμου» ενδεικτικά του πνεύματος της περιόδου (Ελλάδα 1959) αλλά και της σχέσης ναζισμού, αυτοκινητοβιομηχανίας και του «αγωνιστικού πνεύματος» από το οποίο και οι δύο εμφορούνται. Ποιος θυμάται σήμερα πως ο Φέρντιναντ Πόρσε υπήρξε (και μπήκε φυλακή ως) εγκληματίας πολέμου; Σημαίνουν τίποτα οι διακηρύξεις: «-Επιβεβαιώνουμε ότι η μεγαλοπρέπεια του κόσμου έχει εμπλουτιστεί με μια νέα ωραιότητα: την ωραιότητα της ταχύτητας. Ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο του οποίου η εξάτμιση κοσμείται με μεγάλους σωλήνες, σαν ερπετά με εκρηκτική ανάσα – ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο που καλπάζει μανιασμένο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης. -Θέλουμε να υμνήσουμε τον άντρα που κρατάει το τιμόνι, που εκσφενδονίζει το δόρυ του πνεύματος σε όλον τον πλανήτη, σ’ όλο το μήκος της τροχιάς του. -Θα δοξολογήσουμε τον πόλεμο –τη μόνη υγιεινή του κόσμου–, τον μιλιταρισμό, τον πατριωτισμό, την χειρονομία των αγγελιαφόρων της ελευθερίας που σπέρνουν τον όλεθρο, τις ωραίες ιδέες που γι’αυτές αξίζει κανείς να πεθάνει, και την περιφρόνηση για τη γυναίκα.» (Φ. Τ. Μαρινέτι, 1909- Το Μανιφέστο του Φουτουρισμού) ή μήπως αποτελεί απλή σύμπτωση πως ο συγγραφέας τους δέκα χρόνια μετά (1919) συν-έγραψε το Φασιστικό Μανιφέστο.

Μα τι σχέση έχουν αυτά με τα ράλι; Εδώ κοντεύουν να μας πείσουν πως τα κάνουν για προαγωγή …της οδικής ασφάλειας. Και αν θα μπορούσαν εκτός από τις εκατοντάδες τηλεοπτικές ώρες που διαθέτουν σ αυτά, ευχαρίστως θα μας τα χορηγούσαν και σε ενέσιμο.

Αλλά ας επιστρέψουμε στην ιστορία:

Ο Γκούντερ Κόλβες, το «Ράλλι Ακρόπολις» και τα εγκλήματα πολέμου (1959)

28 Μαΐου 1959: Εκκίνηση του 7^ου «Ράλλι Ακρόπολις» με τη συμμετοχή 76 πληρωμάτων από 15 χώρες. Ανάμεσα στους συμμετέχοντες ήταν και ο 46χρονος Γερμανός Γκούντερ Κόλβες (Hans Gunther Kolwes), που λάμβανε μέρος ως συνοδηγός μαζί με τον συμπατριώτη του Φρίκσον (ή Φρίσχορν) και αυτοκίνητο Μερσεντές 190 D. Ο Κόλβες συμμετείχε τακτικά σε ευρωπαϊκά ράλλι ήδη πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ήταν γνωστός στη διεθνή «κοινότητα» των οδηγών αυτοκινήτου. Μάλιστα, είχε λάβει μέρος και στο προηγούμενο 6^ο «Ράλλι Ακρόπολις», που είχε πραγματοποιηθεί την άνοιξη του 1958.

Όμως, ο Κόλβες συνδεόταν με την Ελλάδα και με έναν άλλο, λιγότερο «ειρηνικό», δεσμό: κατά τη διάρκεια της Κατοχής, είχε υπηρετήσει σε μονάδα πυροβολικού του γερμανικού στρατού, στην περιοχή των Χανίων Κρήτης. Την 4^η Ιανουαρίου 1944 στην τοποθεσία Προφήτης Ηλίας του Ακρωτηρίου Χανίων εκτέλεσε επτά Έλληνες ομήρους, πράξη για την οποία το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου -μετά από σχετική έρευνα που πραγματοποίησε- τον περιέλαβε από τον Φεβρουάριο του 1956 στον κατάλογο των διωκόμενων στην Ελλάδα εγκληματιών πολέμου (με αύξοντα αριθμό 157) και στις 10 Απριλίου 1958 εξέδωσε το υπ’ αριθμόν 771 ένταλμα σύλληψής του.

Παρόλα αυτά, κατά την παραμονή του στην Ελλάδα για το «Ράλλι Ακρόπολις» του 1958 (το οποίο πραγματοποιήθηκε λίγες μόνο μέρες μετά την έκδοση του προαναφερόμενου εντάλματος), ο Κόλβες δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα και αναχώρησε ανενόχλητος για την πατρίδα του.

Την επόμενη χρονιά όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά…. ο Κόλβες έφτασε στην Ελλάδα στις 25 Μαΐου για να συμμετάσχει στον αυτοκινητιστικό αγώνα, στον οποίο κατέλαβε τελικά την 11^η θέση.

Η σύλληψη…

Μετά το ράλι, Κόλβες επρόκειτο να ταξιδέψει με το ατμόπλοιο «Αγαμέμνων», από Πειραιά προς Βενετία. Στον Πειραιά, πέρασε από έλεγχο διαβατηρίων. Ο υπαστυνόμος Σπύρος Βασιλάκης, ο οποίος εξέτασε τα διαβατήρια του Γερμανού και της συνοδού του κατέθεσε: «κατά τον έλεγχον των διαβατηρίων των επιβατών του ατμοπλοίου “Αγαμέμνων” … προέβην εις την κράτησιν ενός ατόμου, ο οποίος ήτο Γερμανός υπήκοος,και ωνομάζετο Γκούντερ Κόλβες… διότι το όνομα αυτό ανεφέρετο εις τον κατάλογον εγκληματιών πολέμου, τον οποίον είχεν υποβάλει … το Γραφείον Εγκληματιών Πολέμου Αθηνών. Εις τας παρατηρήσεις δε του καταλόγου ανεφέρετο ότι είχεν εκδοθή ένταλμα συλλήψεως εναντίον του. Επεκοινώνησα εν συνεχεία και περί ώραν 10.20 π.μ. με το Γραφείον Εγκληματιών Πολέμου, παρά του οποίου διεβεβαιώθην ότι “κατόπιν ελέγχου των τηρουμένων παρ’ αυτού βιβλίων ο εν λόγω κρατούμενός μου ήτο ο ίδιος με τον καταζητούμενον”. Κατόπιν αυτού είπον εις τον συνδιαλεγόμενον μετ’ εμού, ότι θα μετέφερον τον κρατούμενον εις το εν Αθήναις Γραφείον Εγκληματιών Πολέμου τη συνοδεία εμού του ιδίου προσωπικώς. Περί ώραν, όμως, 11.10 περίπου και ενώ ητοιμαζόμην να αναχωρήσω μετά του κρατουμένου Γερμανού υπηκόου εις Αθήνας, εκλήθην εις το τηλέφωνον του γραφείου Διευθυντού του Κέντρου Αλλοδαπών. Ο καλών μου είπεν, ότι ήτο ο ιδιαίτερος του υφυπουργού των Εσωτερικών, χωρίς να μου αναφέρη το όνομά του και μου είπεν εν συνεχεία τα εξής: “Ο κ. υπουργός μού είπε να σας διαβιβάσω την εντολήν να αφήσετε κάποιον Γερμανόν πολίτην που κρατείτε”. Εις ερώτησίν μου δε εάν εννοούσε τον κρατούμενον Γκούντερ Κόλβες, μου απήντησε καταφατικώς. Όταν δε εξέφρασα την επιθυμίαν να επικοινωνήσω προσωπικώς με τον κ. υπουργόν, ο συνομιλητής μου μού απήντησεν ότι “απουσιάζει αυτήν την στιγμήν από το γραφείον του”… Εν συνεχεία και μετά παρέλευσιν δέκα περίπου λεπτών και αφού προηγουμένως διαβίβασα τα διαμειφθέντα μεταξύ εμού και του ιδιαιτέρου του κ. υπουργού εις τον Διευθυντήν Αλλοδαπών Πειραιώς, εκάλεσα τηλεφωνικώς το γραφείο του ιδιαιτέρου και εν συνεχεία εζήτησα να με συνδέσουν με τον κ. υφυπουργόν προσωπικώς. Πράγματι, επεκοινώνησα μετ’ αυτού και όταν του ανέφερα το όνομά μου, μου είπεν επί λέξει: “Να παύση η κράτησις του Γερμανού υπηκόου, δια να δυνηθή να φύγη με το ατμόπλοιον”. Προηγουμένως ενθυμούμαι ότι, ο κρατούμενος είχε ζητήσει να επικοινωνήση με την γερμανικήν Πρεσβείαν, πράγμα το οποίον έγινε μέσω του τηλεφώνου του Γραφείου Ελέγχου Διαβατηρίων» (από τη κατάθεση του Βασιλάκη ενώπιον του αντιεισαγγελέα Πλημμελειοδικών Φιλιακού στις 4 Ιουνίου 1959).

…και η απελευθέρωση

Νωρίς το βράδυ της 3^ης Ιουνίου και αφού είχε γίνει ήδη γνωστό ότι ο Κόλβες είχε επιβιβαστεί στο ατμόπλοιο «Αγαμέμνων» και ταξίδευε προς την Ιταλία, ο ανακριτής του Ελληνικού Γραφείου Εγκληματιών Πολέμου Ιωάννης Γραφανάκης απέστειλε κατεπείγον τηλεγράφημα προς τον πλοίαρχο του «Αγαμέμνονα» Ιωάννη Πολυχρονιάδη, με το οποίο του ζητούσε «όπως λάβη την κατάθεσιν του Κόλβες επί των εξής ερωτημάτων: (1) Εάν υπηρέτησεν εις την Ελλάδα ως στρατιώτης, υπαξιωματικός ή αξιωματικός των γερμανικών δυνάμεων κατοχής κατά τα έτη 1941-44, (2) Εις ποίον μέρος της Ελλάδος υπηρέτησε και εις ποίαν υπηρεσίαν, (3) Εάν προέβη αυτοβούλως ή δυνάμει ανωτέρας διαταγής εις εκτέλεσιν ομήρων Ελλήνων εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως “Προφήτης Ηλίας” παρά το Ακρωτήρι Χανίων Κρήτης, και (4) Εάν συγκεκριμένως προέβη αυτοβούλως ή δυνάμει ανωτέρας διαταγής εις εκτελέσεις επτά Ελλήνων ομήρων εις το ανωτέρω στρατόπεδον της 4^ην Ιανουαρίου 1944».

Απαντώντας στο τηλεγράφημα, ο Πολυχρονιάδης απέστειλε με κάποια καθυστέρηση (στις 12 Ιουνίου) σχετική αναφορά στον Γραφανάκη, όπου μεταξύ άλλων σημείωνε τα εξής:

«Την 3^ην Ιουνίου 1959 και περί ώραν 20.15 ζώνης έλαβα το […] τηλεγράφημα. Την επομένην πρωίαν εκάλεσα τον Γκούντερ Κόλβες εις το διαμέρισμά μου δια να απαντήση επί των αιτουμένων ερωτημάτων σας […]. Κατά την παρουσίασίν του εις εμέ συνωδεύετο υπό της Σάουτμαν Ρουθ και κατόπιν υποδείξεώς της εζήτησεν όπως πριν ή απαντήση συνεννοηθή μετά της γερμανικής πρεσβείας, πράγμα όπερ του επέτρεψα. Μετά την λήψιν της απαντήσεως εις το σταλέν τηλεγράφημά του, ο αναφερόμενος ηρνήθη να απαντήση. Κατόπιν τούτου του εδήλωσα ότι οπωσδήποτε την άρνησίν του αυτήν επιθυμώ να την πιστοποιήση δια την υπογραφής του, πράγμα όπερ εδέχθη, όπως θα ιδήτε εις το συνυποβαλλόμενον πρακτικόν… Προ του κατάπλου μας εις Βενετίαν εκλήθην εις τηλεφωνικήν συνομιλίαν μετά του προξένου της Ελλάδος, όστις μου διεβίβασε την εντολήν ότι ο Γκούντερ [Κόλβες] είναι ελεύθερος και να μη προβώ εις ουδεμίαν εναντίον του ενέργειαν, πιθανώς διότι ενόμιζεν ότι είχε τεθεί υπό περιορισμόν. Τέλος, κατά τον κατάπλου μας με επεσκέφθη ο πρόξενος, όστις είχε λάβει σχετικήν διαταγήν του υπουργείου Εξωτερικών, ότι ουδεμία δίωξις υπάρχει εναντίον του ανωτέρου και να διευκολυνθή η αποβίβασίς του. Κατά τον κατάπλουν του πλοίου παρευρίσκετο και ο Γερμανός πρόξενος».

Η διαταγή του Υπουργείου Εξωτερικών προς τον Έλληνα πρόξενο στην Βενετία Β. Κοραντή για την «απελευθέρωση» του Κόλβες είχε διαβιβαστεί στις 4 Ιουνίου από τον ίδιο τον Ευαγγελο Αβέρωφ,

Οι ανακρίσεις και το βούλευμα

Την επομένη της αναχώρησης του Κόλβες από την Ελλάδα (στις 4 Ιουνίου) και λόγω του θορύβου που είχε δημιουργηθεί από το γεγονός αυτό, ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και προϊστάμενος του Ελληνικού Γραφείου Εγκληματιών Πολέμου Ανδρέας Τούσης διέταξε τη διεξαγωγή προκαταρκτικής εξέτασης για τις συνθήκες υπό τις οποίες «εγένετο η απόλυσις του Γερμανού εγκληματίου πολέμου».

Τις ανακρίσεις ανέλαβε ο αντεισαγγελέας Πλημμελειοδικών Φιλιακός, ο οποίος αφού εξέτασε σειρά μαρτύρων και εγγράφων υπέβαλλε στις 10 Ιουνίου το πόρισμά του στον προϊστάμενο της εισαγγελίας Αθηνών Χριστόπουλο, ζητώντας να απαγγελθεί κατηγορία «επί απελευθερώσει φυλακισμένου» κατά του Αστυνομικού Διευθυντή Πειραιά Βαλσάμη Παυλόπουλου, του Διευθυντή Υπηρεσίας Αλλοδαπών Αθήνας Γεράσιμου Λιαρομάτη, τεσσάρων αστυνομικών (μεταξύ των οποίων και του Βασιλάκη), του πλοίαρχου Πολυχρονιάδη και του προξένου Κοραντή. Στις 17 Ιουλίου, ο Χριστόπουλος ανέθεσε την υπόθεση σε τακτικό ανακριτή για περαιτέρω διερεύνηση και μετά το πέρας της τακτικής ανάκρισης, υπέβαλε προς το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών πρόταση αναστολής κάθε δίωξης και απαλλαγής των κατηγορουμένων. Στις 10 Αυγούστου, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών εξέδωσε το υπ’ αριθ. 3215 βούλευμα με το οποίο απέρριπτε την εισαγγελική πρόταση και διάτασσε τη διενέργεια περαιτέρω ανακρίσεων «προς πλήρη διαλεύκανσιν της υποθέσεως ταύτης». Αν και το βούλευμα αυτό έχει αμιγώς νομικό (τεχνικό) χαρακτήρα, ωστόσο παραθέτει αποκαλυπτικές πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο ο Κόλβες αναχώρησε εν τέλει από την Ελλάδα.

…………………………………………………………………………………

Μετά τις διαψεύσεις των ισχυρισμών τόσο του υφυπουργού Εσωτερικών Καλαντζή όσο και του υπουργού Εξωτερικών Αβέρωφ ότι δεν είχαν καμία ανάμειξη στην υπόθεση, στις 12 Αυγούστου ο υφυπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Τσάτσος εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία επαναλάμβανε ότι κακώς διωκόταν ο Κόλβες καθώς η δίωξή του είχε ανασταλεί μετά την ψήφιση του ν. 3933/1959, ο οποίος -όπως τονιζόταν- είχε ως σκοπό «να τερματίση οριστικώς άπασας τας διώξεις των Γερμανών εγκληματιών πολέμου εν Ελλάδι» με μία μόνο εξαίρεση «την οποίαν καλύπτει ο νόμος».

Ο Μέρτεν και ο τερματισμός της δίωξης

Η εξαίρεση αυτή αφορούσε στον 46χρονο Γερμανό δικηγόρο Μαξ Μέρτεν, πρώην αξιωματικό της Βέρμαχτ στην Ελλάδα, ο οποίος είχε συλληφθεί την άνοιξη του 1957 στην Ελλάδα με την κατηγορία της εξόντωσης του εβραϊκού στοιχείου της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της Κατοχής και τον Μάρτιο του 1959 είχε καταδικαστεί από το ελληνικό Εθνικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου σε κάθειρξη 25 ετών.

Ο νόμος 3933/1959 ήταν ένα από τα αποτελέσματα ενός «εμπιστευτικού παραρτήματος» στη συμφωνία που είχε υπογράψει ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Γερμανό καγκελάριο Κόνραντ Αντενάουερ το Νοέμβριο του 1958 στη Βόννη και με την οποία η Ελλάδα θα λάμβανε δάνειο 200 εκ. μάρκων για έργα υποδομής και 400 εκ. μάρκων για χρηματοδότηση επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα, ενώ παράλληλα θα επιτρεπόταν η μετάβαση Ελλήνων εργατών στη Γερμανία.

Τον Νοέμβριο του 1959, η ελληνική κυβέρνηση έφερε προς ψήφιση στη Βουλή το νόμο 4016/1959, ο οποίος τροποποιούσε ορισμένες διατάξεις του ν. 3933, προβλέποντας ότι «αναστέλλεται αυτοδικαίως πάσα δίωξις Γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και η εκτέλεσις πάσης ποινής ή το υπόλοιπον αυτής». Με βάση το νόμο αυτόν, στις 5 Νοεμβρίου, ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε και αναχώρησε για τη Γερμανία, ενώ παύτηκε και κάθε δικαστική δίωξη σε βάρος του Κόλβες.

Στις 13 Φεβρουαρίου 1960, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αθηνών με νεώτερο βούλευμά του (υπ’ αριθ. 628) αποδεχόταν την πρόταση του εισαγγελέα και απάλλασσε από κάθε κατηγορία τους επτά κατηγορουμένους για την απελευθέρωση του Κόλβες.

Με τη δικαστική αυτή πράξη, έκλεισε και τυπικά η «υπόθεση Κόλβες», που απασχόλησε την εσωτερική πολιτική επικαιρότητα για σχεδόν τρεις μήνες.